نکات ادبی و دستوری فارسی پایه هشتم(دوره اول متوسطه)
نکات ادبی و دستوری فارسی پایه هشتم(دوره اول متوسطه)
1) برای بررسی ساختار یا شکل بیرونی هر اثر،می توانیم از این پرسش ها کمک بگیریم:
الف:متن اثر،به نثر است یا به نظم؟ ب:شیوه بیان نوشته،زبانی است یا ادبی؟ ج:واژه های متن ساده و قابل فهمند یا دشوار .
2)آرایه تشبیه،یکی از زیباترین فنون و شگردهای ادبی برای زیبایی،جذّلبیت و اثر گذلری بیشتر مطالب است د
ذهن و زبان خواننده یا شنونده.شاعر یا نویسنده در عالم خیال خویش،همههنگی ها و تشابهاتی بین دو یا چند چیز
برقرار یا احساس می کند و کلامش را بدان ،زیباتر و اثرگذارتر می سازد.هر تشبیه چهار پایه یا رکن دارد:
الف:مشبّه: که به چیزی تشبیه می شود ((پرهای طاووس)) ب:مشبّه به: که چیزی به آن همانند و تشبیه شده است:
((دسته گل پرنقش و نگار)) ج:وجه شبه یا ویژگی مشترک((زیبایی و جذّابیّت)) د:ادات یا وسایل تشبیه(( مثل-
مانند شبیه –بسان –همچون –همانند -...)) :پرهای طاووس در زیبایی همانند دسته گلی زیبا و رنگارنگ است.
3) واج آرایی یا نغمه حروف: بهره گیری از تکرار حروف،نوشته ها را دل نشین تر و زیباتر می کند و سبب
روشنی و رسایی سخن می گردد. به تکار یک حرف یا صدا(=صامت یا مصوّت) در نظم یا نثر،واج آرایی گویند:
لبخند تو خلاصه خوبی هاست لختی بخند ،خنده گل زیباست : که حروف (ل-ب-خ) بیشترین تکرار را دارند.
4)هر گاه پسوند (( ان – ی ))به پایان واژه هایی مانند ( زنده – راننده – پرنده –خزنده ) افزوده گردد،اینگونه
نوشته می شوند:زندگی –رانندگی – پرندگان –خزندگان
5) درباره جمله و فعل: برای رساندن پیام به شنونده یا خواننده از جمله بهره می گیریم. آن بخش از جمله که
درباره انجام عمل،رویداد یا ایجاد حالت،آگاهی هایی با ما می دهد،فعل جمله است.فعل، اصلی ترین بخش جمله و
محور معنایی آن است. برخی افعال،معنایشان با نهاد کامل می شود :آنها آمدند. برخی افعال برای کامل شدن
معنایشان، به مفعول هم نیاز دارند : آنها کتاب را خریدند. برخی دیگر از افعال، متمّم هم می گیرند
6) ادبیّات اندرزی یا تعلیمی: شاعران و نویسندگان همه ملّت ها،سروده ها و نوشته هایی دارند که در آنها ، راه
بهتر زیستن و خوشبختی را نشان می دهند. به این نوع سروده ها و نوشته ها،ادبیّات اندرزی یا تعلیمی می گویند،
مانند شعر راه نیکبختی از ایرج میرزا (صفحه 45) . بوستان و گلستان سعدی،مثنوی مولوی و کلیله و دمنه از
نصرالله منشی از بهترین نمونه های ادبیّات اندرزی و تعلیمی ایران هستند
7) در املای واژه های جُزء و جُز باید دقّت کنیم. جُزء به معنای بخشی از کلّ چیزی است و جُز به معنای مگر،
غیر،الّا و ...
8) گروه های سازنده جمله: گروه اسمی ،گروه قیدی و گروه فعلی. یکی از ارکان جمله ،گروه اسمی است که
می تواند در جایگاه نهاد،مفعول،متمّم یا قید قرار بگیرد.مهم ترین بخش گروه اسمی،هسته آن است که کلمه ها یا بخش
های دیگر به آن افزوده می شوند. گل←این گل ← این گل خوشبو ← این گل خوشبوی زیبا
9) نشانه مد (~): در دسته ای از واژه ها، این نشانه به کار می رود.مانند :{ درآمد – دست آورد –آداب –الآن –
قرآن –خوش آواز}. گاهی این نشانه،ایجاد اشکال می کند : مآل اندیش:( عاقبت اندیش)// مال اندیش: (ثروت دوست).
در پاره ای از واژه ها،باید از بکارگیری آن دوری کرد: فرایند(فرآیند) / پیشامد( پیش آمد)// دلارام (دلآرام)
10)مثنوی یا دوتایی: یکی از قالب های شعر پارسی،مثنوی است که هر بیت آن ،قافیه جداگانه دارد و مناسب
داستانهای بلند است مانند شاهنامه فردوسی/مثنوی معنوی مولوی/بوستان سعدی/لیلی و مجنون نظامی.
11)برخی واژه ها به دو شکل به کار می روند: (خرف – خرفت) یا(خورش – خورشت). هنگام نوشتن املا باید
به چگونگی تلفّظ گوینده این گونه کلمات ،توجّه کافی داشت. 12) صفت بیانی: یکی از انواع کلمه ،صفت بیانی است که معمولاً پس از اسم آمده و درباره ویژگی های اسم ،
توضیحاتی را بیان می کند از این رو جزو وابسته های پسین اسم به شمار می آید.
مانند: دانشجوی کوشا گل های صورتی مقاله خوب باغبان مهربان
13)همزه یکی از حرف های الفبای زبان فارسی است.این حرف مانند سایر حرف ها در خطّ فارسی ،حرکت
گذاری نمی شود. در املای کلماتی مانند (جزءاول) و (شیء نورانی)، نشانه —ِ ، کسره نیست ؛به این نشانه،
((نقش نمای اضافه)) می گویند. در نوشتن کلمات عربی همزه دار هم باید توجّه کافی داشت: شأن / رؤیا / مؤسس.
14)جناس: کلماتی که دارای حروف مشترکی هستند که از یک جنسند و نوشته ها را زیباتر و خوش آهنگ تر
می سازند: {صبا / سبا} {آرام / رام} ای نام تو بهترین سرآغاز بی نام تو نامه کی کنم باز؟
15) برخی کلمات ،به گونه ای تلفّظ و شنیده می شوند که با شکل نوشتاریشان،مطابقت کامل ندارد:پنبه/منبر...
مانند: نوشتار = پنبه / منبر / سنبل گفتار = پمبه / ممبر / سمبل .
16) صفت اشاره: کلمات (این و آن) اگر پیش از اسم بیایند صفت اشاره هستند و بنابراین جزو وابسته های
پیشین اسم خوانده می شوند: آن قهرمان،پیروز شد. من این میز را ساختم .
17)صفت شمارشی: اعداد اصلی( یک / دو / سه و...) و ترتیبی( اوّلین/ دومین / سومین و...)صفت شمارشی
هستند و جزو وابسته های پیشین اسم: چهار دانش آموز به همان کلاس آمدند اوّلین گروه در مسابقه پیروز شد.
18)صفت پرسشی: کلماتی که پیش از اسم آمده و درباره نوع،چگونگی یا مقدار اسم ،پرسش می کند و از جمله
وابسته های پیشین اسم هستند: شما کدام ورزش را دوست دارید؟ چه داستانی را می خواندی؟
19) صفت تعجّبی: واژه هایی که پیش از اسم می آیند و احساس و عاطفه گوینده را درباره اسم ،بیان می کنند.
: چه گل هایی روییده اند.Ị عجب سخنی گفتیỊ
20)برخی ازواژه ها در زبان فارسی،به دو شکل نوشته و خوانده می شوند؛بی آنکه در معنای آنها تغییری ایجاد
شود.در هنگام نوشتن این کلمات،لازم است به تلفّظ واژه و املای درستشان دقّت کافی داشت : (هوشیار // هشیار )
21) کنایه : کنایه سخنی است که دو مفهوم دور و نزدیک دارد و مقصود گوینده ،معنای دور آن است هرگاه
بخواهیم درباره امری، بطور غیر مستقیم صحبت کنیم و درباره امری پوشیده سخن بگوییم از کنایه بهره می گیریم.
تاج بر سر نهادن : کنایه است از ( گرامی و بزرگ داشتن) // یکی را به خاک اندر آوردن: (کوچک و پست شمردن)
22) واژگانی که به مصوّت ( ا ) یا ( او )ختم شده اند ، در حالت اضافه، به (( ی )) میانجی نیاز دارند:
نوای خوش // بوی گل // بهای کتاب
23) ردیف : واژگانی هستن که بعد از قافیه،در آخر هر مصراع تکرار می شوند و باعث زیبایی،گیرایی و
گوش نوازی سخن شده و بر جنبه موسیقایی شعر و کامل کردن معنای هر بیت و رساندن پیام،بسیار اثرگذارند.
شد چنان از تف دل کام سخنور تشنه که ردیف سخنش آمده یک سر تشنه
24)صفت مبهم : یکی از وابسته های پیشین اسم،صفت مبهم است که نوع،چگونگی،شمار و مقدار اسم را
به طور نامعیّن نشان می دهند : او چند مجلّه از دوستش گرفت // مریم لباس ورزشی اش را از فلان مغازه خرید.
25) هنگام افزودن پیشوند { ب } به فعل هایی که با همزه ( ء ) شروع می شوند،املای کلمه دگرگون می شود:
اندیشد ← بیندیشد افتاد ← بیفتاد انداخت ← بینداخت
26) هنگام ترجمه یک مطلب از زبانی به زبان دیگر، جای اجزای سخن تغییر می یابد . جای اجزای جمله در
زبان های گوناگون،یکسان نیست . مترجمان هنگام ترجمه،به این نکات مهم توجّه می کنند.
هستی